[1]
Dette er den grønlandske oversættelse af Aksel Mikkelsens artikel „Grønlandske kul til danske
elværker", som blev bragt i tidsskriftetf nr. 9 - 1974.
Kalådlit-nunåta aumarssuai
danskit ingnåtdlagissiorfinut
nugterissoK: Guldborg Chemnitz
agdlagtoK: Aksel Mikkelsen
ukiune måkunane Danmarkime ingnåt-
dlagissiorfingne aumarssuit ukiumut
1.500.000-2.000.000 tons atorneKartar-
put, avdlångortiterineKangitsumigdlo
ukiumut 4.000.000 tons anguvdlugit
pisiarissarsinauvdlugit. aumarssuit uv-
cilumikut ajornakusormata Danmarke
Australiamit aumarssuarsissariaKartar-
POK, aumarssuitdlo aké Kagfariartor-
torujugssuput. taimåitumik pivfigsså-
ngorsimåsaoK aumarssuarsiorneK — Ka-
låtdlit-nunåne ingerdlatilisavdlugo.
Kalåtdlit-nunånime Kangale, pingårtu-
mik Diskop endrne, nangmineK atugag-
ssanik aumarssuarnik piaissoKartarsi-
mavoK.
aumarssuarsiornermik påsisimassalik
tuluk J. R. Dinsdale ungasingitsukut
uvavnut oKarpoK Kalåtdlit-nunåta Kitåne
Atanikerdlungme aumarssuaKarfik nu-
narssuarme aumarssuarsiorfingnut angi-
sunut sanigdliuneKarsfnaussoK, tuluitdlo
aumarssuarsiortartue pissugssaugaluaru-
nik aumarssuarsiordlutik Kangarssuardle
autdlarterérsimåsagaluartut, ukiutdlo ar-
dlaKangitsunguit ingerdlanerine Dan-
markip ingnåtdlagissiorfme aumarssuar-
tutit tamåkerdlugit matusinaulerérsimå-
sagaluardlugit.
1920-t autdlartfnerine perKigsårtumik
påsisimassalingnitdlo sujumut påsiniaine-
Karérmat taimanikut ingeniøriussoK
Bretting sujunersuteicarpoK Ataniker-
dlungme, Kalåtdlit-nunåta aumarssua-
ringnerpåvane aumarssuaKarnerpåvanilo
åmalo pitsaussumik umiarssualiviliorfig-
ssalingme aumarssuarsiorfingmik aut-
dlartitsineKasassoK.
aningaussartutigssatdle pissariaKartut
akuerssissutigineKarsinausimångigdlat.
tamatumungale taorsiutdlugo 1924-me
Qutdlagssane aumarssuarsiorneK aut-
dlartineKarpoK. tåssane aumarssuarnik
piaineK aningaussartutitaKangitsumik
autdlartineKarsinausimavoK, kisianile pi-
ssutsit avdlatigut tamatigut Ataniker-
dlungmit ajorneruvdlutik.
1951-me Kalåtdlit-nunåta ministere-
Karfiata sujuline taineKartoK J. R. Dins-
dale Qutdligssanut misigssuiartortipå.
tåunalo pissutsit misigssorérdlugit åma
oxauseKarpoK Atanikerdluk tåssaussoK
ajiingingnerpåmik pigssarsinarnerpåmig-
dlo aumarssuarsiorfiusmaussoK.
85
[2]
ukioK tauna uvanga avdlamik sulia-
Kardlunga Kalåtcllit-nunånipunga Dins-
dalelo assigingitsutigut ugtortainerane
Atanikerdlungmilo avdlanik misigssuine-
rane sivisungitsumik ikiordlugo, taima-
nikut Brettingip misigssuineratigut påsi-
ssatut pigssarsiausimassut pineK ajornar-
simangmata. misigssuinikut påsineKar-
POK aumarssuit umiarssualivingmit 2 km
migss. tivfasissuseKardlutik imamit 3—
400 meterinit Kagfasinerutigissume tiki-
tagssaussut. umiarssualivik umiarssuar-
nut usilersuissarfigssatut, maskmaKarfi-
liorfigssatut avdlanutdlo inigssaKardlu-
artumik angnertorssuangordlugo umiar-
ssualiviliorfigssarKigsorujugssuvoK. tai-
måitumik Dinsdale sujunersuteKarpoK
Qutdligssane aumarssuarsiorfik, ukiumut
40.000 tons sivnisanagit pigssarsivfiu-
ssartoK, Atanikerdlungmut nugterKuv-
dlugo aumarssuit tåssane ukiumut piar-
neKarsinaussut 1.000.000 tons nautsor-
ssutigalugit.
Kalåtdlit-nunåne aumarssuarsiorneK
pivdlugo Dinsdalip nalunaerutå tigune-
Karermat kommissioniliorneKarpoK. Ka-
låtdlit-nunånile pissariaKartitsineK naut-
sorssutigalugo kommissione isumaKar-
poK aumarssuarsiorneK Atanikerdlung-
mut nungneKarnigssånut aningaussaler-
suinigssamut sule pivfigssaK nagdliusi-
mångitsoK. ukiut Kulit ingerdlarKerér-
mata aulajangernexarpoK Qutdligssane
aumarssuarsiorfik matuneKasassoK. tai-
mailiornerdlume tamatuma nalåne pi-
ssutsit najorKiitaralugit ericortuliorneru-
VOK erKarsautigisångikåne inuit tusintit
tikitdlugit amerdlåssusigdlit aumarssuar-
siorfingme sulivfeKarsimassut nugtertita-
riaKarnere ajornakusortumik nalorninar-
tumigdlo sujunigssaKalerdlutik.
pivfigssaugagdlartitdlugo imaxa nor-
gemiut ilmiarfigissariaKarsimagaluarpa-
vut, Spitsbergen-ime Kalåtcllit-nunanisut
nuname issitumltume aumarssuarsiorner-
mik ingerdlatsinerisigut. ama norgemiut
aumarssuarsiorfik Ny-Ålesund-mTtoK
matuvåt aumarssuarsiorfigdle avdla
Longyearby-mitOK agsut aigdlutilerdlu-
go. 1972-me Qutdligssane aumarssuar-
siorfik unigtineKarmat Longyearby-me
aumarssuit 460.000 tons umiarssuarnut
usilersuneKarput iluanårutåunguatsiaKi-
ssumik. tamatuma nalåne inuit 600 siv-
nerdlugit aumarssuarsiorfingrne sulisso-
rineKarput, massåkutdlo umiarssualiving-
me usilersortarfit agdlilerdlugit suliari-
neKarput.
Kalåtdlit-nunåne aumarssuarsiorniar-
dlutik KinuteKartunik tutsiutoKarneK
ajorpoK, nunarssuarmile tamane tamåmt
oliasiorniardlutik Ki'nuteKartut 21-uput,
sinenssap avatåne imåne oliasiorniartut.
fmaKa tamåkua oliamik navssårumårput,
kisiånile oliap KanoK ilivdlugo piarnigsså
tunissagssiariniarneKarnigssålo ilisimane-
KangilaK.
måssåkut nautsorssutigineKarpOK nu-
narssuaK tamåkerdlugo ukiut 30 migss.
sule oliagssaxartoK, massåkutdlo ikuma-
tigssanik atprfigssaicartitsineK ilisimav-
dlugo nautsorssutigissariaKarpoK olia
ingmikut sujunertåinarnut (pissariaKar-
nerussunut) ungasingitsukut atugagsså-
ngortmeKarumårtoK, ikumatigssanigdlo
oliamut taortigssanik avdlanik pigssar-
siorneKalisassoK.
aumarssuit aulaliorfitdlo (dampkraft-
centraler) sujornatigut atorneKartarér-
sut åma sujunigssame atorneicarneruliså-
put. aumarssuarsiornikut ajutornigssanut
angnertunerussumigdlunit ajunaernigssa-
86
[3]
Atanikerdluk.
Fot.: Bretting (ca. 1918).
nut, oliap nuname issitume mingugtitsi-
nikut ajoKusisinauneranut sanigdliune-
Karsfnaussunik årdlerinartoKangilaK, tai-
matutcllo åma aumarssuit atordlugit ing-
nåtdlagissiornerme sujumut ilisimaringi-
sanik, atomit nukinge atordlugit ingnåt-
dlagissiornerme inungnut navianartor-
siortitsisinaunernik pissoKarsfnaune.
nautsorssutigineKarmat nunarssuarme
sule ukiunut hundredit ardlalingnut au-
marssuagssaKartoK pissutigssaKarsorina-
ngilaK pimorutdlugo aumarssuarsiuler-
nigssaK kinguarsasavdlugo, sordlo Dan-
marke erKarsautigalugo Atanikerdlup
aumarssuai pitsagssuit iluaKutiginiarne-
KartariaKardlutik.
taimaitumik aumarssuarsiulernigssa-
mut periarfigssanik misigssuinigssaK pi-
årncrpåmik autdlartltariaKarpoK sukasu-
mik sulissugssanik, soKutigingnitunit pe-
KatauvfigineKartugssamik, pilersitsinikut.
nålagauvfiup aningaussagssalinigssane
nautsorssutigissariaKasavå imalunit KU-
larnavérKusissariaKarumårdlune taima-
tutdlo åma aumarssuarsiulernigssamut
(misigssuinigssamutdlo) piumassarissag-
ssat il. il. sukangavatdlårtinagit.
isumaKatigissutigssane sivisujussugssa-
87
[4]
ne ingnåtdlagissiorfit pissugssautitaria-
såsåput niorxutigssiagssat angnertuner-
ssåt pisiarissåsagait.
danskit umiarssuautileKatigtvinik aki-
sungitsumik agssartuinigssamik isumaKa-
tigissuteKarniartariaKarpoK.
Kalåtdlit-nunåta landsrådiata sulissut-
dlo peKatigigfisa avdlat åssigmgitsut
aumarssuarsiorfigssap sutdlivigtut pit-
saussumik ingerdlanigsså Kularnaitdlisi-
niartariaKarpåt.
aumarssuarsiorfigssaK ingerdlåneicali-
sagpat kalåtdlit fnugtaoKatigit aumar-
ssuit ikumatigssatut, nutånik ingnåtdla-
gissiorfiliordlutik kiagsauvigssualiordlu-
tigdlo, atortorilerniartariaKarpåt, pi-
ngårtumik oliamigdlunit navssartoKara-
luarpat Kalåtdlit-nunåne oliamik sali-
vingnik (raffinaderier) sanassoKaru-
mårnera nautsorssutigineKarsinåunging-
mat.
teknikerinik nunane issitune sanaortor-
nerup aumarssuarsiorneruvdlo tungaisi-
gut misilitagalingnik sulissoKalertaria-
Karpox iluaKutigssatut atortugssanik
katerssuissugssanik åmalo atortugssanik
pigerigkanik katerssuissugssanik sulissu-
tigingnitugssanigdlo amalo påsissutigssa-
nik amigautigineKartunik pigssarsiortug-
ssanik. tamåkualo tungavigalugit tekni-
kerit taukua tungaveKartumik migssi-
ngersusiortariaKarput nautsorssutinigdlo
åssigmgitsunik suliaKartariaKardlutik.
„nukiliorfigssaK11 (kraftcentral) ta-
matumanilo pilerssårusiagssat suliarine-
Kalertinagit sulivfigssuarmik aumar-
ssuarsiorfingme maskinarssuarnik aula-
liortunik ingnåtdlagissamik, tåssane aki-
kikangnersumik pineKarsmaussumik,
atuisinaussumik navssårniartariaKarpoK.
oliasiortut atåssuteKarfigissariaKarput
sut iluaKutigssat atautsimortumik atorne-
Karsinaussut pigineKarnersut påsiniar-
dlugit.
kisalo isumaKatigissutiginiartariaKar-
POK kiap sutdlivigssat uvdlumarnilo su-
linigssaK sujulersugariumårå. GTO-p
Qutdligssane aumarssuarsiorfik inger-
dlatarisimavå, kisiånile KularnarpoK su-
livfigssuartut ingerdlatagssamik GTO-p
ingerdlatsiumanigsså. augtitagssarsior-
nermik ingerdlatsexatigit nålagauvfing-
mit peKatauvfiginenartut ingerdlatsissu-
jumanigssåt åma KularnarpoK.
isumaKarnarsinauvordle danskit entre-
prenørfirmaisa anginerit ilaisa suliag-
ssaK ingerdlåkumasinaugåt. taukua ilåt
atauseK 50-ikune misilisimagaluarpoK
Qutdligssane aumarssuarsiorfik tiguni-
aj-dlugo nålagauvfik isumaKatigissute-
icarfiginiardlugo. uvdlumikutdlo Kular-
nangilaK sulivfiutigdlit ardlagdlit piler-
ssårumut soKutigingnisassut.
sanaortugagssanut, ingerdlatsinigssa-
mut agssartornigssamutdlo ersserKingne-
russumik migssingersusiorérsimatmane
aumarssuarsiorfigssamut pilerssårumik
neriunautilmtut oKauseKarnigssaK ajor-
naKaoK. påsinardluåsaordle pilerssårusi-
agssap piårtumik autdlartineratigut nu-
narput nunat avdlat aningaussåinik sipå-
gagssaKartoK. åma kalåtdlit ikingnerpå-
mik 1000 sulivfigssarsitineKasåput kisalo
Kalåtdlit-nunåt Danmarkilo olia ajornar-
torsiutaulerKisagaluarpat isumangnait-
dlisauvigineKarlsagaluardlutik. ikumate-
Karniarneruvdlo tungåtigut pi'ssutsit pit-
sånguatdlagtineKasagaluarput danskit
ingnåtdlagissiorfé Kalåtdlit-nunåta au-
ssuainik pilerssorneKalisagaluarpata.[5]